مسیر گردشگری شهر تاریخی بیشاپور

مسیر گردشگری شهر تاریخی بیشاپور

مصاحبه اختصاصی رسانه کازرون آوا با جناب آقای دکتر افشین ابراهیمی سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس و مدیریت منظر باستانی ساسانی فارس در خصوص طرح مسیر گردشگری شهر تاریخی بیشاپور

معرفی

من افشین ابراهیمی هستم فارغ التحصیل رشته مرمت آثار تا ریخی در مقطع لیسانس ، فوق لیسانس و دکتری از دانشگاه هنر اصفهان و عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی. در تمام مقاطع تحصیلی رتبه اول و دانشجوی ممتاز بودم . در حال حاضر سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس و همچنین مدیر پایگاه منظر باستان شناسی ساسانی فارس شامل فیروز آباد ، سروستان و بیشاپور هستم . از سال 78 که کارم را با میراث فرهنگی آغاز کردم تا الان پیوسته در پایگاه ها مشغول به کار بوده ام. شروع کار من با پایگاه میراث جهانی چغازنبیل بود ، بعد از آن تخت جمشید و پس از آن ارگ بم که بدلیل مصدومیت شدید چند ماهی تحت درمان و مداو قرار گرفتم . بعد از بم به پایگاه روستای تاریخی قهی اصفهان رفتم سپس پایگاه فیروزآباد و پایگاه سروستان و در ادامه به پایگاه میراث جهانی بم  و منظر فرهنگی آن رفتم و مدت 9 سال در آن پایگاه فعالیت داشتم . مقصد بعدی ، پایگاه میراث جهانی پاسارگاد بود که حدود چهار سال را به خود اختصاص داد . از اسفند 1402 نیز مدیریت پایگاه میراث جهانی منظر باستان شناسی ساسانی فارس به اینجانب محول گردید.

 

منظر باستانی ساسانی فارس

هر سه پایگاه فیروزآباد و سروستان و بیشاپور از قبل و  در دهه 80 ثبت ملی بودند و در سال های 86-87 تلاشی مبنی بر ادغام این سه پایگاه انجام گرفت. قرار بود مدیریت ملی محور ساسانی  فارس را مرحوم جناب آقای دکتر آذرنوش بر عهده بگیرند و من و جناب دکتر امیری مدیریت پایگاه های زیر مجموعه را بر عهده داشته باشیم که متاسفانه با مرگ غیر منتظره ایشان این طرح منتفی شد . آن زمان مدیریت پایگاه فیروز آباد  و پایگاه سروستان بر عهده من بود و مدیریت پایگاه بیشاپور را جناب آقای دکتر امیری بر عهده داشتند.

در سال 98 منظر باستان شناسی ساسانی فارس (فیروزآباد و سروستان و بیشاپور) ثبت جهانی شدند . البته قرار بود داراب گرد هم جز این منظر باشد ولی بدلیل ناقص بودن پرونده مطالعاتی آن ، داراب گرد حذف شد . در آینده هر زمان که  پرونده مطالعاتی داراب گرد کامل شود و شرایط لازم فراهم گردد امکان الحاق این اثر به منظر باستان شناسی ساسانی فارس وجود دارد .

بعد از ثبت جهانی اثر در سال 98 و تا قبل از انتصاب اینجانب در سال 1402 به عنوان مدیر پایگاه ، فیروزآباد و سروستان تحت مدیریت آقای دکتر عسکری چاوردی  و بیشاپور تحت مدیریت آقای دکتر امیری قرار داشتند و با انتصاب بنده ، مدیریت واحدی برای منظر باستان شناسی ساسانی شکل گرفت .

 

تاثیر ثبت سایت‌های تاریخی  و باستانی کشور در فهرست جهانی یونسکو

ثبت سایت های تاریخی در فهرست جهانی یونسکو برند سازی برای آن کشور است . این آثار معروف و ممتاز هستند ولی زمانی که در لیست قرار می گیرند به یک برند جهانی تبدیل می شوند . آثار ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو به مقصد گردشگری تبدیل میشوند و مورد توجه قرار می گیرند و وظیفه ما در قبال حفاظت از این بنا ها نیز سخت تر می شود.

در واقع به یک برند تبدیل می شوند و هر کشوری که در این زمینه پر تعداد تر باشد طبیعتا از امتیازات بیشتری  و توجه بیشتری در سطح جهانی برخوردار خواهد شد و به اعتبار آن کشور افزوده خواهد شد .

طبیعتا ثبت آثار تاریخی در فهرست جهانی یونسکو با شرط و شروط هایی همراه است که دولت آن کشور می پذیرد که برای حفظ آثار باستانی  و تاریخی مطابق ضوابط جهانی عمل کند.

ثبت جهانی شدن آثار تاریخی  و باستانی فقط یک نام و عنوان برای کشور به همراه ندارد و مسئولیت ها و وظایفی را بر عهده آن کشور قرار میدهد و کشور ها موظف هستند بصورت دوره ای گزارش عملکرد خود را به این سازمان جهانی اعلام کنند و با رعایت استاندارد ها و ضوابط تلاش می کنند از فهرست جهانی خارج نشود یا مورد اخطار توسط سازمان جهانی یونسکو قرار نگیرند .

 

خروج از لیست جهانی آثار تاریخی 

ممکن است این اتفاق رخ داده باشد و من بصورت دقیق اطلاعی از این موضوع ندارم ولی تا جایی که من اطلاع دارم تاکنون چنین سابقه ای برای آثار تاریخی ثبت شده در فهرست جهانی در کشور وجود نداشته جز یک مورد میدان امام اصفهان که در جهت حفظ منظر تاریخی آن و نگهداری و رعایت استاندارد های لازم هشدار داده شد و قطعاً  اگر موارد تذکر داده شده برطرف نشود امکان حذف آثار از فهرست جهانی یونسکو وجود دارد.

 

حمایت های سارمان جهانی یونسکو از آثار تاریخی 

بیشترین کمک این سازمان در قالب اعزام نیروی کارشناس ، گاه تامین تجهیزات تخصصی و فنی بصورت اهدایی به سایت های تاریخی ثبت شده در فهرست جهانی و همچنین ارائه مشاوره و همفکری تخصصی در این حوزه است و حمایت مالی مشخص برای این آثار توسط سازمان های جهانی وجود ندارد جز اینکه شرایط خاص و بحرانی رخ داده باشد .

در موضوع زلزله بم با توجه به اینکه اثر تاریخی ارگ بم بدلیل زلزله ویران شده و خسارت سنگینی دیده بود کمک های مالی از طرف سازمان های جهانی برای مرمت و بازسازی این بنای تاریخی ارسال شد ولی این حمایت جز  وظایف و ماموریت های روتین سازمان های جهانی نیست .

فعالیت‌های حفاظتی و مرمتی در پایگاه میراث جهانی بیشاپور 

عمده اقدامات مرمتی توسط مرحوم دکتر سرفراز انجام شده است . دکتر سرفراز باستان شناس بودند ولی ایشان در کنار کاوش های خود در ارگ حکومتی و جاهای دیگر به مرمت نیز می پرداختند .  بویژه در امر خوانا سازی بناها معماری ، تا جایی که چهره کنونی معماری موجود بیشاپور حاصل تلاش و زحمات  آقای مرحوم دکتر سرفراز است .

عمده فعالیت ها و اقدامات اصلی مرمتی که در شهر باستانی بیشاپور انجام شده در زمان  ایشان بوده است و همزمان با کاوش ، مرمت بقایای معماری شهر توسط ایشان انجام شده است . بعد از جناب دکتر سرفراز دوستانی که در این مجموعه بودند اقدماتی انجام دادند که بیشتر جنبه حفاظتی و مراقبتی و نگهداری داشته است .

اقدمات زیرساختی خوبی در سایت باستانی بیشاپور انجام شد است که برخی از آنها شامل :

• ساخت ساختمان موزه
• ساخت ساختمان اداری
• برق رسانی و آبرسانی به مجموعه
• ساخت ساختمان مهمان سرا
• ساخت ساختمان نگهبانی

که عمدتا در زمان مدیریت جناب آقای دکتر امیری انجام گرفت و در برهه های مختلف زمانی حفاظت های مقطعی از نقاط مختلف سایت تاریخی بیشاپور  بعمل آمده است

 

سازمان های  داخلی و جهانی متولی

متولی اصلی این کار میراث فرهنگی است ولی گزارش های دوره ای (یک ساله یا چند ساله) به سازمان جهانی یونسکو ارائه می شود . 

 

مسیر گردشگری در شهر باستانی بیشاپور 

مسیر گردشگری در سایت های تاریخی جهانی بسیار مهم و حیاتی است و یک امتیاز ویژه به حساب می آید که بازدید کنندگان و گردشگران بتوانند بصورت کنترل شده  و با امنیت (هم برای خودشان هم برای آثار) مسیری را بپیمایند که هم آنها را خسته و سردرگم نکند و هم اینکه بیشترین اطلاعات  را کسب کنند . البته در این میان نقش مبلمان محیطی هم بسیار حائز اهمیت است .

قبلا یک مسیر گردشگری بین بنا های تاریخی در سایت باستانی بیشاپور ایجاد شده بود . یک مسیر  شنی که بین بناهای منفرد وجود دارد ، هرچند در بعضی قسمت ها از هم پاشیده شده است. گردشگران و بازدید کنندگانی که برای بازدید به این مجموعه ها مراجعه می کنند از گروه های مختلف مانند خانم ها ، کودکان ، سالمندان، معلولین و به همراه وسیله های مختلف مانند ویلچر ، کالسکه و عصا هستند و باید توجه ویژه به همه گروه ها و نیاز های آنان شود چون حق مسلم همه گروه های جامعه است که بتوانند با شرایط مساوی از این آثار دیدن کنند و لذت ببرند .

مسیر ایجاد شده بخشی از هدف را تامین می کند . جاهای دیگری هم نیاز به طراحی  مسیر دارند که پس از تهیه و تصویب طرح در مورد آن  تصمیم گیری خواهد شد . البته بسته به موقعیت هر مکان طبیعتا شیوه اجرا هم متمایز خواهد بود.

در پایگاه های زیر مجموعه منظر باستان شناسی ساسانی فارس تصمیم گیری بصورت جمعی انجام می گیرد . برای هر موضوعی کمیته فنی تشکیل می شود ، نظر خواهی می شود و تصمیم نهایی اخذ می گردد. این کمیته مرکب از با تجربه ترین و با سابقه ترین کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی استان با تخصص های گوناگون مانند مرمت آثار ، مرمت بنا ، باستان شناس ، معمار ، عمران و سازه است .

طرح مسیر گردشگری شهر باستانی بیشاپور هم نتیجه همین هم اندیشی  بوده است ، البته این موضوع هم باید در نظر گرفته شود که هیچ گزینه ای بطور کامل و صد در صد  همه خواسته ها را تامین نمی کند و ممکن است نواقصی داشته باشد .

مهمترین ویژگی این مسیر قابلیت برگشت پذیری آن است و با سه لایه جداکننده از کف بنا فاصله گرفته است . مهم است که بدانیم  کف گچی تاریخی در بسیاری از قسمت ها از بین رفته است و آنچه مشاهده می کنیم زیر سازی و کف تاریخی است  .

وقتی یک چارچوب و مسیر در سایت های باستانی وجود داشته باشد علاوه بر جلوگیری از سردرگمی بازدید کنندگان و ایمن بودن گردشگران ، باعث حفاظت از آثار باستانی و جلوگیری از نزدیک شدن مردم به آثار نیز می شود . همین طور که تاکنون هم بخشی از تخریب آثار علاوه بر شرایط محیطی جوی بدلیل نزدیکی و لمس آثار باستانی توسط گردشگران و بازدید کنندگان بوده است .

به همین دلیل یکی از اهداف طرح علاوه بر سهولت تردد و ایمن نگه داشتن گردشگران و بازدید کنندگان و لذت بردن از مشاهده آثار باستانی ، ایجاد فاصله ایمن بین افراد  و آثار مطرح بوده است و این روال همه مسیر های بازدید در سایت های باستانی است .

متاسفانه در بیشاپور از نقاشی ها ، موزاییک ها و گچ بری ها چیز زیادی باقی نمانده است و وضعیت فعلی آنها ما را مجاب کرد که این طرح را اجرا و مسیری تحت عنوان مسیر گردشگری ایجاد کنیم . باید تلاش کنیم همین مقدار کمی که از تزیینات در شهر تاریخی بیشاپور باقی مانده است حفظ شود و یکی از راه های حفظ آثار ایجاد همین مسیر گردشگری است که یک فاصله ایمن را بین اثر و گردشگر ایجاد کند .

البته تنها مسیر بازدید کافی نیست و نیاز به انجام اقدامات دیگر مانند نصب پوشش های حفاظتی بر روی بقایای نفیس معماری است که جز پروژه های بعدی ما خواهد بود و در حال بررسی و تایید در کمیته فنی استان است . مجموع این اقدامات با هم باعث ایجاد شرایط مراقبتی و حفاظتی ایده آل برای این آثار می شوند.

 

سایت جهانی بیشاپور و آثار و بناهای آن

این سایت بسیار با ارزش، افتخار شهرستان ، استان و کشور در عرصه بین المللی است .رسالت ما پاسداری همه جانبه از این اثر است . جدا از اعتبارات ملی و استانی اخیرا با تلاش  اداره کل میراث فرهنگی استان از محل مسئولیت اجتماعی وزارت نفت ، اعتبار قابل توجهی به این اثر اختصاص یافته است .

طرح های متعددی برای ساماندهی هر چه بهتر مجموعه تهیه شده که مراحل تصویب نهایی خود را می گذارند و به زودی عملیاتی  خواهند شد . مهم ترین این طرح ها عبارتند از : 

• پوشش حفاظتی برای تزیینات و بقایای معماری در معرض خطر
• پوشش حفاظتی برای پلکان ورودی معبد آناهیتا
• ادامه مسیر سنگفرش دسترسی به نقوش صخره ای تنگ چوگان
• حفاظت و مرمت نقوش صخره ای تنگ چوگان
• بهسازی مسیر بازدید حدفاصل ابنیه تاریخی موجود
• حفاظت و استحکام بخشی بقایای  نقاشی و گچبری موجود
• اجرای مبلمان محیطی (نیمکت ، سایبان ، سطل زباله ، تابلو)
• نورپردازی

 

پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور 

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری فعالیت های پژوهشی و تحقیقاتی  و مشاوره ای در حوزه های مختلف را انجام میدهد . این پژوهشگاه شامل پنج بخش است:

1. پژوهشکده باستان شناسی
2. پژوهشکده مرمت
3. پژوهشکده بافت و ابنیه
4. پژوهشکده زبان و گویش
5. پژوهشکده مردم شناسی

هر پایگاه هر جا احساس کند نیاز به مشاوره و راهنمایی تخصصی در این حوزه دارد با یک مکاتبه ساده می تواند درخواست همکاری کند و از کمک این بخش ها بهره مند شود . گاها این افراد در پایگاه ها علاوه بر مشاوره تخصصی درگیر کار های عملیاتی و اجرایی مرمت نیز شده اند .

پروژه بعدی ما در بیشاپور استحکام بخشی لایه های رنگ و بقایای گچی باقیمانده است که هر روز بیشتر فرسوده و تخریب می شود و ما جهت مرمت و حفظ این آثار به کمک پژوهشگاه نیازمند هستیم . پژوهشگاه میراث فرهنگی همچنین با تفاهم نامه هایی که با دانشگاه ها  و مراکز تحقیقاتی دارد ، زمینه مناسبی را برای کمک به پایگاه ها فراهم می سازد .